Podstawowe założenia terapii behawioralnej

Ten rodzaj terapii stosowany jest przy różnego rodzaju zaburzeniach m.in. fobiach, zaburzeniach lękowych, depresji, chorobie afektywnej dwubiegunowej czy autyzmie. Na czym polega?

Terapia behawioralna (nazywana również terapią poznawczo-behawioralną lub kognitywno-behawioralną), została opracowana w latach 60. przez amerykańskiego psychiatrę Aarona Becka. Oparto ją na zasadzie behawioryzmu – teorii psychologicznej, która za swój podstawowy przedmiot badań uznawała zachowanie człowieka (behaviour), nie skupiając się na motywach jego postępowania.

Jednym z głównych założeń terapii behawioralnej jest to, że emocje, myśli i zachowania człowieka tworzą pewne wzorce postępowania, które nie zawsze są właściwe. Oznacza to, że pod wpływem różnych emocji człowiek utrwalił pewne zachowania – wyuczył się ich. A to z kolei – że można ich się także oduczyć. Najprościej rzecz ujmując, terapia behawioralna ma za zadanie maksymalne zmniejszenie częstotliwości zachowań niepożądanych, rozwijanie tych właściwych oraz utrzymanie efektów terapii w czasie. Koncentruje się ona na tym, co tu i teraz. Podczas terapii behawioralnej terapeuta posługuje się różnymi metodami, niektóre z nich to: dialog sokratejski – umiejętne zadawanie pytań pacjentowi tak, aby ten mógł odnaleźć we własnym rozumowaniu błędy lub zafałszowania; zapis myśli – metoda mająca na celu rozwinięcie umiejętności bardziej świadomego oraz zdystansowanego przyglądania się własnym myślom, ekspozycja – metoda często stosowana przy zaburzeniach lękowych, polega na celowym narażeniu się na obiekt lęku, tak aby reakcja w przyszłych sytuacjach była bardziej adekwatna,; zadania domowe – dzięki nim weryfikuje się przekonania nt. samego siebie np. co do własnej wstydliwości (przykładowe zadanie – trzeba zapytać 5 przypadkowo spotkanych na ulicy osób np. o drogę czy zagaić rozmowę, pytając o pogodę) itp.; przeformułowanie poznawcze – stopniowe zastępowanie starych przekonań i poglądów na bardziej adekwatne, służące danej osobie.

Można śmiało powiedzieć, że podczas terapii behawioralnej terapeuta i pacjent działają jak jeden zespół badawczy, który poszukuje niewłaściwych sposobów myślenia a w konsekwencji zachowania u tego drugiego, a także metod na zastąpienie ich tymi właściwymi. Dzięki współpracy terapeuta-pacjent możliwe jest rozłożenie na czynniki pierwsze sytuacji dającej

efekt w postaci zniekształconego postrzegania, a tym samym – zredukowanie go do właściwej postaci.

Podstawą terapii behawioralnej jest system nagród za zachowania pożądane i kar za zachowania niepożądane, inaczej mówiąc – system wzmocnień. Każde zachowanie niesie za sobą konsekwencje nagrody i kary. Za każde pozytywne zachowanie pacjent otrzymuje wzmocnienie – nie musi być to nagroda rzeczowa, może to być np. pochwała. Wzmocnienia pozytywne są bardzo ważnym elementem w rozwijaniu zachowań pożądanych. Bardzo ważnym elementem stymulującym rozwój tych zachowań jest stosowanie właściwych wzmocnień jak również to, aby pacjent otrzymał je w odpowiednim momencie. Wzmocnienia muszą być dokonywane w trakcie danego zadania lub tuż po nim i tylko po zachowaniach, które mogą być uznane jako podlegające wzmocnieniu – w przeciwnym wypadku będą nieskuteczne. Bardzo ważne w tym kontekście są dwie zasady: zasada małych kroków – przechodzimy do następnego kroku dopiero, gdy poprzedni został opanowany, jak również zasada stopniowania trudności – terapię rozpoczyna się od umiejętności podstawowych (np. reakcja na polecenia) a dopiero potem przechodzi się do bardziej skomplikowanych elementów, takich jak np. inicjowanie i podtrzymywanie rozmowy.

Inną ważną funkcją terapii behawioralnej jest wyeliminowanie czy też przynajmniej zminimalizowanie zachowań trudnych. Zachowania trudne to takie, które mogą powodować niebezpieczeństwo dla zdrowia zarówno osoby powodującej daną sytuację, jak i otoczenia. Są to również zachowania, które uniemożliwiają lub bardzo utrudniają uczenie się, codzienne funkcjonowanie czy też dostęp do miejsc użyteczności publicznej. Przykłady zachowań trudnych to przede wszystkim agresja i autoagresja, krzyki, rzucanie przedmiotami, uporczywe wkładanie przedmiotów do ust. Zadaniem terapeuty jest możliwe wygaszenie tych zachowań.

W porównaniu do innych rodzajów terapii metoda behawioralna jest krótkoterminowa – trwa średnio od sześciu tygodni do pół roku, podczas gdy inne – nawet kilka lat. Jedna sesja terapeutyczna trwa zwykle od 30 do 60 minut, ich częstotliwość jest różna w zależności od potrzeb – czasem sesje odbywają się dwa razy w tygodniu, w innym przypadku wystarczy raz na tydzień lub na dwa tygodnie. Ten rodzaj terapii może być realizowany indywidualnie i grupowo, z parą lub rodziną, zarówno z dziećmi, jak i dorosłymi.

Terapia behawioralna staje się obecnie coraz popularniejsza w kręgach terapeutów. Jest często stosowaną metodą w terapii dzieci ze spektrum autyzmu. Organizowane są liczne szkolenia, propagujące jej założenia i pokazujące jej praktyczne zastosowanie. Wiele ośrodków terapeutycznych oferuje tę metodę, co jest chyba najlepszym dowodem na to, że jest ona skuteczna.

Opracował Paweł Skibniewski

Zdjęcie w nagłówku – Photo by Caleb Woods on Unsplash
Zdjęcia w treści:
Photo by Eddie Kopp on Unsplash
Photo by Michał Parzuchowski on Unsplash