Mutyzm wybiórczy – czym jest i jak go rozpoznać?

 

Ta dość tajemnicza nazwa dotyczy zaburzenia związanego z mową. Objawia się ono między 3 a 5 rokiem życia, częściej występuje u dziewczynek. Często jest mylone z nieśmiałością. Jak je rozpoznać?

Zagadnienie to zostało opisane pierwszy raz w drugiej połowie XIX wieku, wtedy jednak błędnie zakładano, że dzieci świadomie, z własnej woli wybierają ciszę. Dopiero w 1944 r. wprowadzono właściwy termin – mutyzm selektywny (inaczej mutyzm wybiórczy). Przypadłość ta występuje obecnie mniej więcej u 7 na 1000 dzieci – to dwa razy częściej niż autyzm.

Najprościej mówiąc, mutyzm wybiórczy polega na tym, że dziecko (lub osoba dorosła) w pewnych sytuacjach mówi normalnie, a w innych milczy. Typową sytuacją jest, kiedy mówi tylko w domu, w gronie najbliższych osób, a w szkole czy innych miejscach, gdzie jest duże grono obcych ludzi – nie odzywa się. Mutyzmu wybiórczego nie należy mylić z mutyzmem całkowitym, gdy dziecko w ogóle nie mówi oraz mutyzmem sytuacyjnym – wtedy dziecko przestaje mówić w konkretnej, dość kłopotliwej dla niego sytuacji, ale oswaja się z nią i zaczyna rozmawiać.

Przyczyny tego zaburzenia mają naturę psychologiczną (choć wciąż nie są do końca sprecyzowane), wynikają z rzeczywistego lęku, odczuwanego przez osobę dotkniętą tym zaburzeniem. Nie jest prawdą, że mutyzm powstaje w wyniku przejścia traumatycznych zdarzeń np. w domu rodzinnym. Należy również pamiętać, że milczenie w pewnych sytuacjach nie wynika również u dzieci z tym zaburzeniem z ich krnąbrności, nieposłuszeństwa itd. One bardzo chciałyby mówić, ale nie mogą.Brak mówienia nie wynika również z nieznajomości języka czy ubogiego zasobu słownictwa, zaburzeń komunikacji (jąkania), całościowego zaburzenia rozwoju (autyzmu) czy z zaburzenia psychotycznego (np. schizofrenia). Zaburzenie w oczywisty sposób utrudnia komunikację z innymi ludźmi, również osiągnięcie sukcesów w nauce jest trudne w takiej sytuacji. Obecnie przyjmuje się, że występowanie mutyzmu wybiórczego ma podłoże genetyczne.Mutyzm wybiórczy może objawić się w sytuacjach stresowych, taką sytuacją może być na przykład pójście dziecka pierwszy raz do przedszkola.

Zdiagnozowanie i terapia mutyzmu wybiórczego nie należy do łatwych. Najpierw trzeba wyeliminować wszelkie inne możliwe czynniki (zaburzenia słuchu czy autyzm). Jakie objawy powinny zaniepokoić rodziców? U dzieci z mutyzmem wybiórczym bardzo często można zaobserwować silny niepokój, często płaczą, są markotne, silnie przeżywają lęk separacyjny, mają kłopoty ze spaniem. Stwierdza się u nich także tzw. zahamowany temperament, takie osoby przeżywają lęk jeszcze częściej i intensywniej niż osoby nieśmiałe.  Dzieci z mutyzmem wybiórczym niechętnie uczestniczą w zajęciach grupowych. Mogą wydawać się pozbawione emocji, unikać kontaktu wzrokowego, lub też stać nieruchomo – szczególnie kiedy widzą kogoś po raz pierwszy. Ważne – z mutyzmem wybiórczym możemy mieć do czynienia wtedy, gdy dziecko w określonej sytuacji nie odzywa się co najmniej przez miesiąc.

Jeśli chodzi o terapię, to jak w przypadku każdego schorzenia, najlepiej rozpocząć ją najwcześniej jak to możliwe. Najczęściej stosowane są w niej metody behawioralne i poznawczo-behawioralne. W takiej terapii dziecko może otwierać się powoli, najpierw poprzez gesty, następnie zaczyna szeptać aż do osiągnięcia celu – głośnego mówienia. W terapii stosuje się wzmocnienia za zachowania werbalne (w początkowej fazie także za wskazywanie, szeptanie). Jednym ze sposobów stosowanych w terapii jest również systematyczne „odwrażliwianie” – dziecko coraz bardziej przyzwyczaja się do sytuacji lękowych, ten proces jest połączony z ćwiczeniami relaksacyjnymi. Przydatny może się również okazać Trening Umiejetności Społecznych – dziecko nabywa w nim umiejętności nawiązywania i podtrzymywania konwersacji, utrzymywania kontaktu wzrokowego ze swoim rozmówcą, a także rozumienia zachowań niewerbalnych innych osób. Oczywiście, rodzajów terapii i sposobów jej prowadzenia jest o wiele więcej.

Podstawową sprawą jest, aby nie lekceważyć objawów mutyzmu wybiórczego. Nie słuchajmy podpowiedzi, że „to samo przejdzie”. W przeciwnym razie osoba z tym zaburzeniem może zacząć ”przystosowywać” się do tego stanu, czyli unikać kontaktów i komunikacji w pewnych sytuacjach – mutyzm może zakorzenić się na stałe.Dorosły z mutyzmem wybiórczym może mieć duże problemy w życiu osobistym, w pracy, w związkach, często pojawia się depresja i różne problemy temu towarzyszące.Dlatego jeśli zauważymy wymienione w artykule objawy, nie można zwlekać. Trzeba udać się do specjalisty!

 

 

 

Opracował: Paweł Skibniewski
Zdjęcie w nagłówku – Janko Ferlič on Unsplash

Comments are closed.